पुलंची स्वाक्षरी असलेलं "चित्रमय स्वगत" हे पुस्तक मला २००७ साली कसं गवसलं याची ही गोष्ट खास पुलंप्रेमींसाठी... —
२००७ मधला फेव्रुवारी महिना होता. तेव्हा मी भायखळा येथील मुंबई महानगरपालिकेच्या 'ई' विभाग कार्यालयात कनिष्ठ अभियंता म्हणून कार्यरत होतो. मदनपुरा नामक अत्यंत गजबजलेल्या विभागातील रस्ते, फूटपाथ, घरगल्ल्या आणि ड्रेनेज व्यवस्था यांच्या दुरुस्ती आणि देखभालीची जबाबदारी हे 'स्थापत्य अभियंता' म्हणून माझ्या कामाचं स्वरुप... अत्यंत जीर्ण अवस्थेतील जुन्या काळातील मुंबईच्या वैभवाची आठवण करुन
देणा-या इमारतींची दुरुस्तीची कामं सोबत दाटीवाटीने कायम लोकांचा राबता असलेल्या गल्लीबोळातून करावी लागणारी पायपीट... हे सर्व इतकं सविस्तर सांगण्याचं कारण म्हणजे रोज सकाळी नागरिकांच्या तक्रारींचं निवारण करण्यासाठी या अत्यंत 'गलिच्छ' भागातून फेरफटका मारावा लागत असल्यामुळे काम करण्याचा उत्साहचं नाहीसा होत असे...
परंतु सकाळी तासभर कामानिमित्त ही 'भटकंती' केल्यानंतर, दुपारपर्यंत निवांत मिळणारे ऐक-दोन तास ही त्यातली अत्यंत जमेची बाजू होती... कारण या वेळेत मी माझा वाचनाचा आनंद उपभोगत असे... "वाचन"—मला आवडणारी अन् गेली कित्येक वर्ष जोपासलेली एक उत्तम गोष्ट... आज मी तुम्हाला या वाचनानेचं मला दिलेल्या स्वर्गीय आनंदाची गोष्ट सांगणार आहे...
भायखळ्याचा मदनपुरा, आग्रीपाडा, नागपाडा, कामाठीपुरा सारखा परिसर आणि तिथे असलेली मुस्लिमबहुल वस्ती बघता , अशा ठिकाणी एखाद्या मराठी सारस्वताच्या साहित्यविषयक कार्यक्रमाची कल्पना करणे म्हणजे जणू दिवास्वप्नचं... परंतु अशाच एका कार्यक्रमाची वृत्तपत्रामध्ये बातमी वाचली अन् आश्चर्य वाटले— चक्कं कविवर्य मंगेश पाडगावकरांच्या कवितावाचनाचा कार्यक्रम !
मुंबईमध्ये नुकतीच माॅल संस्कृतीची मूळं रुजायला सुरुवात झाली होती. मुंबई सेंट्रल बस डेपोच्यासमोर " सिटी सेंटर " नावाचा एक भव्य माॅल उभा राहिला होता. तिथल्याचं एका पुस्तकाच्या दुकानाच्या उद् घाटन प्रसंगी तिथे चक्क मराठी काव्यवाचनाचा कार्यक्रम झाला होता. माॅलमध्ये मराठी पुस्तकाचं दुकान ही कल्पनाचं तेव्हा ग्रेट वाटली म्हणून मग मी एका मित्राबरोबर त्या माॅलमधल्या दुकानात जायचं ठरवलं. निमित्त होतं ' मराठी राजभाषा दिन ' अर्थात २७ फेब्रुवारी - कुसुमाग्रजांचा जन्मदिन !
दुस-या मजल्यावरच्या त्या भव्य दालनासमोर मी जेव्हा उभा राहिलो, तेव्हा याचं ठिकाणी काल कविवर्यांच्या कवितावाचनाचा कार्यक्रम झाल्याच्या आठवणीने माझा ऊर अभिमानाने भरुन आला. परंतु जेव्हा त्या पुस्तकांच्या वातानुकुलित भव्य दालनात प्रवेश केला तेव्हा तिथं मराठी पुस्तकं कुठंच दिसेनात ? संपूर्ण दालन फिरुन झाले तेव्हा एका कोप-यात काही मराठी पुस्तकं मांडलेली आढळली.
तिथं उभ्या असलेल्या मदतनीस मुलीला जेव्हा मी पुस्तकांविषयी विचारले तेव्हा तिनं सांगितलं की सध्या इतकीचं मराठी पुस्तकं असून अद्याप काही त्या पेटा-यातून काढून मांडायची आहेत.
मग मी अन् माझा मित्र , आम्ही तिथंली पुस्तकं चाळायला लागलो. माझ्या वाचनाच्या आवडीमुळे मी आतापर्यंत पुलं, वपु यांच्याबरोबरचं मराठीतील वाचनीय आणि संग्राह्य पुस्तकं विकत घेतलेली असल्यामुळे त्या भव्य दालनातील तो ' मराठी कोपरा ' पाहून मन खट्टू झाले. तिथं अद्याप न मांडलेली पुस्तकं बघावी म्हणून सहजच मी तो पेटारा उघडला अन् तिथं दिसलेलं पुस्तक बघून माझी उत्सुकता चाळवली गेली. मी ती प्रत उघडून पाहिली आणि मला आश्चर्याचा धक्काचं बसला.
१९९६ साली प्रकाशित झालेलं आणि दस्तुरखुद्द लेखकाची त्यावर स्वाक्षरी असं ते पुस्तक... ती प्रत पाहिल्यावर मला हर्षवायू व्हायचाचं तेवढं बाकी होतं. अचानकपणे एक अशी गोष्ट माझ्या हाती लागली होती ज्याची मी स्वप्नातही कल्पना करु शकत नव्हतो.
ते पुस्तकं होतं , महाराष्ट्राचं लाडकं व्यक्तिमत्व असलेल्या पुलंचं स्वाक्षरी केलेलं —
'' चित्रमय स्वगत '' ...
मी अत्यानंदाने माझ्या सोबत्यालाही ती प्रत दाखवली आणि त्यानेही आश्चर्य व्यक्त केलं...
मी एक सामान्य वाचक... पुलंचा चाहता... निस्सिम भक्त... त्यांच्या पुस्तकांनी आजवरच्या आयुष्यात अनेक चढउतारांतुन सावरलेलं... त्यांची सर्व पुस्तकं आपल्या संग्रही असावी, ही माझी मनोकामना अन् म्हणूनचं आतापर्यंत मी त्यांची जवळपास सर्वचं पुस्तकं विकत घेतलेली... परंतु , अद्याप १६०० रुपये किंमत असलेलं त्यांच एकमेव ' चित्रमय स्वगत ' हे पुस्तक मी विकत घेतलेलं नव्हतं...
कारण १९९६ साली ' मौज ' ने हे पुस्तक प्रकाशित केलं होतं तेचं मुळी LIMITED EDITION आणि COLLECTORS ISSUE अशा स्वरुपात, शिवाय त्याच बरोबर त्या प्रतींवर दस्तुरखुद्द पुलंनी स्व:ताच्या हस्ताक्षरात स्वाक्षरी केलेली होती... हे सर्व माहित असल्यामुळे 'ते' पुलंच्या स्वाक्षरीचं पुस्तक आपल्या संग्रही असणं ही माझ्यासाठी एक न घडणारी गोष्ट होती...
आणि आज अचानकपणे ते पुस्तक माझ्या हातात होतं... पुलं गेल्यानंतर सात वर्षांनी...
खरचं ही पुलंची स्वाक्षरी असलेली प्रत असावी का ? अजूनही विश्वास बसत नव्हता... मग मी 'मौज' ला फोन करुन याबद्दल चौकशी केली. परंतु मौजेकडून काही योग्य उत्तर मिळाले नाही असे वाटल्यामुळे मी पुन्हा 'डिंपल प्रकाशन'चे श्रीयुत अशोक मुळे यांना फोनवर सविस्तर प्रकार सांगितला. थोड्या वेळाने श्री. मुळे यांनी मौजेशी संपर्क करुन कदाचित त्यांनी त्या प्रती तिथं विक्रीसाठी ठेवलेल्या असू शकतात असा निरोप दिला...
माझ्यासाठी अशक्यप्राय वाटणारी गोष्ट घडली होती... मी ताबडतोब तिथं उपलब्ध असलेल्या पुस्तकांच्या पाच प्रती क्रेडिटकार्ड वापरुन विकत घेतल्या आणि माझ्याजवळ असलेल्या पुलंच्या पुस्तक संग्रहात एका अतिशय अनमोल गोष्टीची भर पडली —
चित्रमय स्वगत - पु. ल. देशपांडे !!!
परंतु माझ्यासारख्या पुलंप्रेमींसाठी अनमोल असलेलं हे पुस्तक त्या माॅलमधल्या एका कोप-यात असं विक्रीला ठेवलेलं होतं याचं मला आजही आश्चर्य वाटतं ...
पुलंच्या निधनानंतर त्यांची स्वाक्षरी असलेलं पुस्तक पुलंप्रेमींकडून चढ्या बोलीने विकत घेतलं गेलं असतं... असं असताना "मौजे'ने त्या प्रती सिटी सेंटर माॅल मधल्या त्या वातानुकुलीत दालनाच्या एका कोप-यात का म्हणून विक्रीस ठेवल्या असतील ?
माझ्यासारखा सामान्य पुलंप्रेमी जर यथाशक्ती पाच प्रती विकत घेऊ शकत असेल तर हा प्रकाशकांचा करंटेपणा असावा का की त्यांनी हा 'अनमोल ठेवा' अशा अडगळीच्या ठिकाणी विक्रीस ठेवला असावा ?
मला यासारख्या अनेक प्रश्नांची उत्तरं अद्याप मिळालेली नाहीत, परंतु माझ्या हाती एक अनमोल खजिना लागला याचा मात्र मला अत्यंत आनंद आहे...
ते "चित्रमय स्वगत" हे पुस्तक माझ्यासाठी पुलंचा आशिर्वाद आहे !!!
आजच्या "मराठी राजभाषा दिनाच्या" निमित्ताने मी आपल्याशी माझा हा अनुभव शेअर करत आहे...
"वाचाल तर वाचाल !!! " धन्यवाद !!!
— संजय आढाव (२७/०२/२०१५)
