अशा वेळी दिनेशची मैत्री मला मोठी मोलाची वाटते. आज दोन वर्षे ही मैत्री टिकून आहे. कारण नियमितपणे हापिसात किंवा त्याच्या वडलांसारवा हॉस्पिटलात जाणारांतला मी नाही; केव्हाही घरी असतो. त्याच्याइतका नसलो तरी बराचसा उघडाबंब वावरतो. त्यामुळे स्वतःइतकाच हाही एक घरात नुसता बसुन खाणाऱ्यांपैकी आहे अशी त्याने काहीशी कल्पना करून घेतली आहे. हा इसम आपल्याच जोडीला खेळायला आणून ठेवण्यात आला आहे असा त्याचा समज करून देण्यात त्याच्याहून दोनतीन वर्षांनी थोर असणाऱ्या त्याच्या शुभाताईचाही वाटा आहे. त्यांचे वडील डॉक्टर आहेत. ते पहाटेच रग्णसेवेला बाहेर पडतात आणि रात्री परततात. मुंबईत रुग्णच फार, त्याला ते तरी काय करणार ? घरातला स्त्रीवर्गही आपापल्या, कामात दंग असतो. माझा पोटापाण्याचा उद्योग नाटकांचा असल्यामुळे आम्ही कलेच्या सेवेला जातो त्या वेळी हा शिशुवर्ग झोपलेला असतो. दिवसा दोघेही रिकामे. कधी टेबलाशी बसून साहित्यसेवा करण्याचा प्रयत्नही चाललेला ही मुले पाहतात. टाक, दऊत इत्यादी माझी साघने आणि पाटीपेन्सिल इत्यादी त्यांची साधने ह्यांच्यातल्या साम्यामुळे की काय कोण जाणे, मी शाळा बुडवून 'आभ्यास' करीत असतो
असे त्यांना वाटत असावे. त्यांच्या भातकुली, लपाछपी वगैरे खेळांत माझा समावेश असतो. भातुकलीत शेजारच्या 'वईट्ट' मुलांपासून संरक्षण करण्यासाठी मला गॅलरीत गुरखा होऊन बसावे लागते आणि लपाछपीत शिवण्यासाठी माझा भोज्या करतात. माझी पत्नी ही ह्या मुलांची आत्या. अभ्यासातल्या शंकादेखील तिला विचारल्या जातात. कारण माझी बौद्धिक प्रगती फारशी झाली आहे यावर दिनेश्च्या दोन्ही वडील भावंडांचा विश्वास नाही. "माईआत्ते कुठे आहे ?” असा प्रश्न विचारीत आपादमस्तक गहन शंका होऊन आलेल्या शुभाला मी विचारले,
“कश्याला हवी आहे माईआत्ते?”
“गणित आहे." नुसत्या दोन शब्दांत गणित ह्या शब्दातला धोका व्यक्त होत नाही म्हणून भुवया उंचावल्या जातात. डोळे मोठ्ठे होतात आणि पेन्सिल छडीसारखी नाचवली जाते. "गणित आहे?” याचा अर्थ गणितविषयक शंका आहे असा होतो हे कळण्याइतके मलाही बालवाड्मय कळते.
"इकडे आण. मी सांगतो."
"हॅट ! सतीशदादालासुद्धा आलं नाही, तुला काय येणार?" सतीशदादा, वय वर्षे सात.
मग माईआत्तेदेखील विजयी मुद्रेने इयत्ता पहिलीचे ते कठीण गणित सोडवून देते. घरात परंपराच अशी असल्यामुळे माझी जिम्मा सारा शिशुवर्ग आपल्याचमध्ये करतो. मराठी भाषेत बहुवचन नावाचा एक प्रकार आहे याचा फक्त मला हाक मारताना विसर पडतो. अलीकडे अलीकडे ह्या बालक मंडळींनी 'भाईकाका' हे मला हाक मारण्याचे आणि पु. ल. देड्पांडे हे चीडवण्याचे नाव आहे अशी समजूत करून घेतली आहे.
दिनेशच्या बारशाच्या दिवशी त्याचे नाव काय ठेवावे ही चर्चा चालली होती. दहा घरच्या सुवासिनी आणि कुमारिका होत्या. तेवढ्यात वय वर्षे तीनच्या शुभातांईंनी आपल्या भावाचे नाव “काय ठेवायचं ! मी सांगू--मी सांगू?” करीत पु. ल. देशपांडे ठेवा असे सुचविले. सानेगुरुजींनंतर बाळगोपाळांत मीच लोकप्रिय आहे अशा सुखद विचारात होतो. तितक्यात तिच्या आत्याने “पु. ल. देशपांडे कां ग ! आपण अशोक ठेवू या--अशोक” असे म्हणताच, “ शी!-- पु ल देशपांडेच पाहिजे.”
"कां ग?"
......
मुले अनुकरण करतात ही समजूत खोटी आहे. मुले अनुकरण करीत नाहीत. खरोखरीच तन्मय झालेली असतात. दिनेश मला जेव्हा रिकाम्या थाळीतून पाव खायला देतो त्या वेळी मला तो पाव दिसत नसतो; त्याला दिसतो. एकदा मी तो अदृश्य पाव मटकन खाऊन टाकल्यावर मला दम मिळाला होता, "थोला थोला खा. हावलत्!" तेव्हापासून त्या रिकाम्या बशीतून मला हळूहळू खावे लागते. कपातला चहा फुंकून फुंकून 'उशील उशील' प्यावा लागतो. "हगलं नाही खायचं - मग वेडी मुलं म्हणतात." हे ऐकावे लागते. इथे 'हगलं' याचा अर्थ 'सगळं'! त्याला शब्दाच्या सुरुवातीचा सकार वर्ज्य आहे. अधलामधला चालतो. सशाचा 'हशा' होतो, सांगचे हांग' होते, शुभाताईंची 'हुभाताई' आणि सतीशदादाचा 'हतीशदादा'! त्याच्या ह्या रिकाम्या थाळीतून खाण्याच्या तंत्रात बसणे मला अवघड जाते.
पावाचा तुकडा खायला लागणाऱ्या वेळेचे त्याचे काही गणित आहे, तितकाच वेळ लागावा लागतो. मला न दिसणारे केळे दिल्यावर ते सोलून खाण्याचे अवधान ठेवावे लागते. कारण केळे 'हाल' काढून खाले नाही तर मी 'वेडी मुलं' होतो! माझ्या बाबतीत एवढे एकच विशेषण तेवढे मला बहुवचनी मिळते, एरवी सगळा कारभार एकवचनी आहे. कधी झोपल्याचे सोंग करून पडावे तर " ए डुक्कल, ऊठ" अशी कोणतीही आचारसंहिता न पाळणारी भाषा सुरू होते. दिवाणखान्यातल्या चौपाईवर पडलेला अध्यक्षीय हार कोमेजायच्या आतच “ए थोंब्या' अशी हाक ऐकू येते आणि हे मूल मला माणसांत आणते ! त्यातून त्याचे दादा आपल्या प्राथमिक शाळेतून 'पाद्या', 'टोण्या', 'लिंबूटिंबू' वगैरे शब्दांची आयात करतात; त्यांचा पहिला वापर माझ्याचवर केला पाहिजे अशी ह्या कनिष्ठ बंधूंची धारणा आहे!
........
जगातल्या साऱ्या कलानिर्मितीचे रहस्य हाती लागल्यासारखे मला वाटायला लागते. पण उडत्या म्हातारीच्या पिसांसारखे ते रहस्य चिमटीत सापडेसापडेपर्यंत निसटून जाते. बाळबोलीतल्या मंत्रांनी त्या दिवाणखान्याचा राणीचा बाग झालेला एकच क्षण माझ्या हाती लागल्यासारखा झालेला असतो. तो क्षण घट्ट पकडून मला कोचाच्या हत्तीवरून फिरता येत नाही. झोपेच्या गाडीतून बागेतल्या सहलीलाही जात येत नाही. अशा वेळी कोचात आपल्या चिमुकल्या देहाची मुटकुळी करून पडलेल्या त्या मुग्ध कलावंताच्या लालचुटुक पावलांचा मुका घ्यावासा वाटू लागतो. अनिमिष नजरेने मी माझ्या निद्रिस्त मित्राकडे पाहू लागतो. काही वेळाने मला काहीच दिसेनासे होते, कारण माझ्या चष्म्याच्या काचेमागे कोण्या अज्ञात आनंदाचे गहिवर दाटलेले असते.
........
जगातल्या साऱ्या कलानिर्मितीचे रहस्य हाती लागल्यासारखे मला वाटायला लागते. पण उडत्या म्हातारीच्या पिसांसारखे ते रहस्य चिमटीत सापडेसापडेपर्यंत निसटून जाते. बाळबोलीतल्या मंत्रांनी त्या दिवाणखान्याचा राणीचा बाग झालेला एकच क्षण माझ्या हाती लागल्यासारखा झालेला असतो. तो क्षण घट्ट पकडून मला कोचाच्या हत्तीवरून फिरता येत नाही. झोपेच्या गाडीतून बागेतल्या सहलीलाही जात येत नाही. अशा वेळी कोचात आपल्या चिमुकल्या देहाची मुटकुळी करून पडलेल्या त्या मुग्ध कलावंताच्या लालचुटुक पावलांचा मुका घ्यावासा वाटू लागतो. अनिमिष नजरेने मी माझ्या निद्रिस्त मित्राकडे पाहू लागतो. काही वेळाने मला काहीच दिसेनासे होते, कारण माझ्या चष्म्याच्या काचेमागे कोण्या अज्ञात आनंदाचे गहिवर दाटलेले असते.
(अपूर्ण)
- पु.ल. देशपांडे
संपूर्ण लेख वाचण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करून पुस्तक घरपोच मागवा.
- पु.ल. देशपांडे
- गणगोत
संपूर्ण लेख वाचण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करून पुस्तक घरपोच मागवा.
0 प्रतिक्रिया:
Post a Comment