बापू काणे

पहिल्या भेटीत स्वतःबद्दल अत्यंत वाईट मत व्हावे असे वागण्यात त्याचा हातखंडा आहे. त्याला कुठल्या मास्तराने मराठी शिकवले देव जाणे! मराठी भाषेत चांगले शिष्टाचार दाखवणारे शब्द आहेत हे त्याच्या गावीच नाही. स्टेशनावर उतरलेल्या पाव्हण्यांना हा काय बोलेल हे सांगणे अवघड आहे. चुकून पाव्हण्यांनी हमाली दिली कि हा लगेच "तुम्ही देऊ नका" हे सांगण्याऐवजी "किती दिलीत?" म्हणून विचारतो. "एकदा पुण्याचे ते पळसुले की कोण लेखक आले हातात नुसती पिशवी घेऊन आणि जाताना दीड रुपया हमाली दिली म्हणून मागून घेऊन गेले. त्याची पिशवी दीड रुपयाला विकत नसती घेतली कुणी !" आता ही हकीकत पहिल्या भेटीत सांगायच्या का लायकीची आहे? पाव्हण्यांना घरी नेतो, जेवू घालतो, चांगली शिक्रणबिक्रण करतो. पाहुणे संकोच करू लागले की म्हणतो,

"घ्या, घ्या शिक्रण - "

"नको, नको !" पाहुणे संकोचाने म्हणतात.

"का ? मधुमेह वगैरे आहे का?"

"छे हो - "

"मग खा की." ही आग्रहाची तऱ्हा !

बापू बाळपणापासून एकूण आगाऊच. गाणाऱ्या बाईला घ्यायला त्याला सहसा पाठवीत नाही. एक बाई अशाच तयारी करीत होत्या, तर बापू बाहेर कोणाला तरी ओरडून सांगत होता, "अरे, तिला म्हणावं, तुला गायला न्यायला आलोय, दाखवायला नव्हे !"

पण हाच बापू आभाराची भाषणे उत्तम करतो. गाण्यातला एकही सूर अगर व्याख्यानातला एकही शब्द न ऐकता पाचदहा मिनिटे बोलतो. क्वचित जातीवर जातो, नाही असे नाही. एकदा, "बाई स्थूल असल्या तरी आवाज मधुर आहे" म्हणाला होता. त्या बाईंनी पुन्हा आमच्या गावाला पाय लावला नाही! एकदा एका खांसाहेबांची अभक्ष खाण्यापिण्याची व्यवस्था करण्याची जबाबदारी बापूवर आली. बापू स्वतःच्या हाताने तो डबा घेऊन त्यांच्या खोलीवर गेला आणि "घ्या - तुमची कोंबडी, कुत्री सगळी आणली आहेत. अकरा रुपये टिचवले आहेत. लवकर चेपा आणि चला." ह्या शब्दात खांसाहेबांची संभावना केली. सुदैवाने खांसाहेबांना मराठी येत नव्हते. रात्री गाणे झाल्यावर बापूला "त्या कोंबडीचं चीज झालं का रे?" हा प्रश्न खांसाहेबांचा टांगा हलण्यापूर्वी विचारण्याचे कारण नव्हते!

(अपूर्ण)
बापू काणे
व्यक्ती आणि वल्ली

संपूर्ण लेख वाचण्यासाठी ह्या लिंकवरून पुस्तक मिळवा.