काशिनाथ एक बुद्धिमान नट

काशिनाथचा आणि माझा, तो कलाकार आणिं मी दिग्दर्शक अथवा आम्ही सहकलाकार म्हणून फार अल्प सहवास झाला. त्यामुळे त्याबद्दल मी सांगू शकेन असे वाटत नाही. पण एका त्रयस्थाच्या दृष्टिकोनातून विचार करता मला काशिनाथ कसा वाटला हे सांगताना मी म्हणेन, की काशिंनाथमध्ये तीव्र अशा स्वरूपाची 'इन्टेन्सिंटी' (भावनातिशयता) होती. त्याने एखादे काम एकदा हाती घेतले की, तो त्याचे डोके फुटले तरी हरकत नाही पण तो ते काम पूर्णत्वाला नेल्याशिवाय सोडायचा नाही. पण त्याचे हे 'इन्टेन्सिटीने' कुठलेही काम करणे चांगल्या आणि वाईट अशा दोन्ही गोष्टींच्या टोकाला जायचे. त्याच्या ह्या अशा स्वभावाचा अभ्यास झाला पाहिजे.

पण हे करताना एक लक्षात ठेवले पाहिजे की, माणूस जन्मत:च 'स्वभाव' नावाची एक गोष्ट स्वत:बरोबर घेऊन येत असतो, जो कधीही बदलणे शक्‍य नसते. काशिनाथचा हा स्वभाव काही बाबतीत चांगल्या गोष्टींसाठी उपयोगी झाला तर वाईट बाबतीत त्या स्वभावाचा अतिरेकही झाला. काशिनाथवरील पुस्तकामध्ये या सर्वांचा शोध घेतला जावा, असे मला वाटते.

काशिनाथ हा अलीकडच्या काळात ज्याचे नाव असामान्य लोकप्रिय कलावंतांच्या यादीत अग्रक्रमाने घालावे असा नट होता. नाटक हा त्याचा केवळ व्यवसाय नव्हता तर ते त्याचे सर्वस्व होते, जीवन होते, ध्येय होते.

रंगभूमीवर एंट्री करताच एक विलक्षण वातावरण तो निर्माण करीत असे. त्याच्या आगमनाबरोबर सभागृहात लकाकणारे झुंबर पेटल्यासारखे वातावरण निर्माण व्हायचे. किती पाहू किती नको अशा जिव्हाळ्याने सर्वसामान्य प्रेक्षक काशिनाथचा अभिनय पाहायचे. तो बुद्धिमान नट होता आणि तेवढाच भावनाप्रधानही होता.

त्याच्या अकाली निधनाची दु:खद वार्ता ऐकून प्रत्येक नाट्यप्रेमी माणूस विलक्षण हळहळल्याशिवाय राहणार नाही. त्याच्यापेक्षा वयाने किती तरी मोठा असलेल्या माझ्यासारख्याला तर 'वळचणीचे पाणी आढ्याला गेले' असेच वाटेल. असंख्य रसिकांच्या डोळ्यांतील आसवांनीच काशिनाथला महाराष्ट्रभर श्रद्धांजली वाहिली जाईल.

- पु. ल. देशपांडे