पंडित गजाननराव

श्री. गजाननबुवांच्या वयाला ६१ वे वर्ष लागत असल्याच्या प्रसंगी त्यांचा गौरव करण्याची योजना केल्याबद्दल कार्यकर्त्यांचे अभिनंदन.
         
मी पुण्याला कॉलेजमध्ये शिकत होतो तेव्हापासूनचा म्हणजे सुमारे तीस वर्षांपूर्वीपासूनचा त्यांचा आणि माझा परिचय आहे. टिळक रोडवरील गोखल बिल्डिंगमध्ये बुवांचे बिन्हाड असे, तळमजल्यावर. समोर बहावा टिळक रोड. हल्लीच्या इतका धोधो वाहणारा नसला तरी वर्दळीचाच रस्ता. बुवांची तिथे सतत मेहनत चाले. व्हायोलिन वादक म्हणून त्यांचा खूप लौकिक झालाच होता. परंतु त्यांनी आता गायनाकडे अधिक लक्ष द्यायला सुरवात केली होती. आवाजाची तयारी एखाद्या प्राथमिक वर्गातील विद्यार्थ्यांप्रमाणे चाले. वास्तविक गाण्याच्या मेहनतीला ती जागा अत्यंत गैरसोयीची. म्हणजे बिऱ्हाडाचे प्रवेशद्वार फुटपाथवरच उघडते. पण तिथे भान हरपून बुवांची मेहनत चाले. तशी ती खोली नशीबवान आहे. तिथे बुबांच्या वेळेपासून जी सुरांची साधना सुरू झाली ती आजतागायत श्री. मारुलकर युवा वगैरे मंडळीनी चालू ठेवली आहे.

गेल्या महायुद्धाचे दिवस. वातावरण संगीताला प्रतिकूल, विलक्षण आर्थिक कुचंबणा, अशा परिस्थितीत बुवांनी जे मेहनतीचे पहाड फोडले त्याला तोड नाही. त्यांचे तीर्थरूप कै. अंतुबुवा ह्यांच्याकडून मिळालेला वारसा त्यांनी नुसताच सांभाळला नाही तर त्यात आणखी भर घातली. स्वतः गायक-वादक म्हणून कीर्ती मिळविली. याहूनही मला त्यांचा गौरव, स्वतःला लाभलेली आणि मेहनतीने मिळविलेली विद्या कंजूषपणाने लपवून न ठेवता योग्य शिष्याना त्यानी मोकळ्या मनाने दिली, ह्यासाठी करावा असे वाटते.

मुंबई विद्यापीठाच्या संगीत विभागात त्यांची प्राध्यापक म्हणून नियुक्ति झाली होती. प्रकृतीच्या अस्वास्थ्यामुळे त्यांना लवकर निवृत्त व्हावे लागले. परंतु त्या अवधीत त्यानी आपल्या तालीम देण्याच्या पद्धतीने नव्या पिढीतल्या विद्यार्थ्यांतही अभिजात गायकी विषयी फार मोठी आवड उत्पन्न केली. वरपांगी परंपराभिमानी वाटणारे 'बुवा' कमालीचे चौकस आहेत. नवे प्रयोग काय चालले आहेत हे समजून घेण्याविषयी उत्सुक आहेत.

आयुष्यभर 'सूर आणि लय' ह्याखेरीज दुसरा कसलाही विचार न करता जगणारी ही बुवांसारखी माणसेच संगीतकलेची खऱ्या अर्थाने उपसना करतात. त्यांची ही 'पार्ट-टाइम' उपासना नसते, किंबहुना जीवन ह्याचा अशा माणसांच्या कोशातला अर्थ 'सुरलयीची उपासना करायला नियतीने दिलेली संधी हाच असतो. बुवा साठी ओलांडीत आहेत. आणखी अनेक वर्षे त्यांना प्रिय असलेले स्वरमय जीवन जगण्यासारखे सर्व प्रकारचे स्वास्थ्य त्यांना लाभो ही ह्याप्रसंगी शुभकामना व्यक्त करतो.

- पु. ल. देशपांडे