मांजर

हल्ली मांजरे उंदीर पकडीत नाहीत हे मी स्वानुभवावरून सांगतो. आमच्या घरी उंदीर झाले. गेल्या युद्धात रूझवेल्ट, चर्चिल आणि स्टालिन कुठेसे भेटले होते, त्याच सुमाराची गोष्ट आहे. घरात सर्वत्र उंदीर झाले होते. उंदराच्या गोळ्या खाऊनही ते जिवंत राहत. रात्रंदिवस खुडखूड चाले. सापळे झाले. पिंजरे झाले. ओली पिंपे आणली. आता पिंपे ओली करायची, की उंदीर ओले करून त्यांत टाकायचे, ह्यावर घरात मतभेद होता. शेवटी नाइलाजाने मांजरी आणली.

प्राणिपालनाविषयी आमच्या खानदानात कुणालाच फारशी आस्था नाही. षौकाने काहीतरी ठेवून असावे असे कुणाला कधी वाटले असल्याचा कुठेच पुरावा नाही. प्रस्तुत मांजरी ही केवळ विशिष्ट कामगिरीवर ठेवण्यात आली. परंतु ह्या मांजरीने घरातल्या दुधाशिवाय आपण होऊन दुसऱ्या कशालाही तोंड लावले नाही. घरात रिकामी घाट असती, तर आमच्या उंदरांनी एखाद्या बोक्याच्या अध्यक्षतेखाली तिच्या गळ्यात समारंभपूर्वक बांधली असती याची मला खात्री आहे. फार काय, समोरून दोनतीन उंदीर चाल करून आले, तर हीच पांघरुणात लपायची. हे म्हणजे नौसेनादलाच्या एखाद्या रिअर अॅडमिरलला मालवणच्या बंदरातला पडाव लागून उलट्या होण्यापैकी आहे. पण आमच्या नशिची आलेली मांजरी तशीच होती. आणि पडाव लागण्याचा प्रकार भारतीय नौसेनादलात अगदीच अशक्य आहे, असेही मानण्याचे कारण नाही. एके दिवशी मांजरीकडून कसलीच झटापट होत नाही हे पाहून ते उंदीर आल्या वाटेने हताश होऊन निघून गेले. पण मांजरी राहिली. तिला कुणीही कधीही जवळ केली नाही.

शेवटी घरात दुर्लक्षिलेल्या, वयात आलेल्या मुली जे करतात तेच तिने केले. गल्लीतल्या एका मवाली बोक्याशी सूत जमवले. तिचा सारा दिवस आरशासमोर राहून अंग चाट, मिश्या साफ कर, शेपूटच फेंदारून पाहा, असल्या गोष्टींत जाऊ लागला. पुढे-पुढे तो निर्लज्ज बोका फारच बोकाळू लागला. रात्री खिडकीखाली येऊन आर्त स्वरात हाका मारीत असे. आमची खिडकी आणि समोरच्यांची ओसरी ह्यांतून द्वंद्वगीते चालत. बाकी बोका आणि मांजरी ह्यांचा प्रेमसंवाद हा जवळजवळ माणसाच्या बोलीत चालतो. मला तर बोक्याच्या स्वरातून "माझ्या मनिचें हितगुज सारें ऽऽ” अशासारखे शब्दही ऐकू येत. त्या वेळच्या मन्या फारशा गात नसत. मधूनच "म्यां यावें कसें-रे-बोक्या सख्या" म्हटल्यासारखे वाटे. हल्ली मनीच "माझा होइल का ? बोका" अशी आपण होऊन प्रस्तावना करते म्हणतात. ती काय बिचारी मुकी जनावरे. भोवताली पाहतात, त्यातून घेतात एकेक. असो. पुढे बोक्याची म्याँवगीते बंद झाली, आणि आमच्या मनीची कूस धन्य झाली. तेव्हापासून प्रत्येकाच्या पांघरुणात एक ह्या दराने मांजरे वाढली.पंक्तीला प्रत्येक जण डाव्या हातात छडी घेऊन बसायला लागला. एका हाताने छडी आपटीत आणि बंड्याच्या कृपेने फुललेल्या मनीच्या वंशाची पांगापांग करीत जेवणे उरकावी लागत. गोणत्यातून सोडा, बसमध्ये विसरून या, विरार लोकलमध्ये टाका - पुन्हा आपले जैसे थे ! इकडे बंड्याही ऐकेना. शेवटी मांजरे घर सोडीनात, म्हणून आम्ही सोडले. आणि ही जात अशी कृतघ्न, की इतक्या वर्षाच्या खाल्लया अन्नाला स्मरून त्यांतले एकही मांजर आम्हांला दाराशीदेखील पोहोचवायला आले नाही. उलट, सोवळ्यातल्या लोणच्या-पापडाच्या बरण्या वगैरे बिऱ्हाड-बदलीतला शेवटला किंमती ऐवज घेऊन व्हिक्टोरियात बसलो, त्या वेळी कौलावर आमची मनी शेजारच्या बंड्या बोक्याचे लाडात येऊन अंग प्वाटीत होती. मांजर माणसाला नाही, घराला धार्जिणी, म्हणतात ते खोटे नाही. असल्या दगडा-विटांत गुंतणाऱ्या प्राण्याला माणसे का पाळतात, देव जाणे.

पाळीव प्राणी (पु. ल. देशपांडे)
पुस्तक - हसवणूक
संपूर्ण लेख वाचण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करून पुस्तक घरपोच मागवा.
https://amzn.to/3UfqOxi

नेपोलियन कुत्रा

माझ्या परिचयाच्या एका गृहस्थांचा कुत्रा फक्त शास्त्रीय संगीतच ऐकतो,असा त्यांचा दावा आहे. सिनेमातली गाणी सुरु झाली, की रेडियोवर "जंप घेऊन ऐक्चुली भुंकायला लगतो."! त्याच्या मालकीणबाईचेदेखील "आय सिंप्लि हेट फिल्म म्यूज़िक" असे आहे. कुठल्याशा दिगंबरबुवा पुढे आठवड्यातले तीन दिवस बसून त्या केदार, हमीर वगैरे मातब्बर मंडळींची आकंठ अब्रू काढीत असतात. समाजकल्याण ,बैडमिंटन, रमी, स्लिमींग, सिनेमे, आमचा शनिवार, गायन, बॉलरुम डान्सक्लास आणि ज्ञानेश्वरी एवढे सगळे एका आठवड्यात कोंबणाऱ्या ह्या शिष्या आणि ते दिगंबरबुवा यांचा केदार-हमीरांचा त्रिसाप्ताहिक आक्रोश ऐकुनही त्यांच्या नेपोलियनला (कुत्र्याचे नाव) आयुष्यात कशावरही भुंकण्याची वासना तरी कशी राहते, त्याचे तोच जाणे. मी जर कुत्रा असतो तर त्या घरात मुके जनावर हेच नाव सार्थ करीत राहिलो असतो.

बाकी ते नेपोलियन देखील नुसते भुंकतच असते. दुसरे एखादे स्वाभिमानी कुत्रे असते, तर त्याने गुरूशिष्या पैकी एकाच्या तरी नरड़ीचा घोट घेतला असता. हे फक्त भुंकते. एकदा मात्र आशाळभूतपणाने हा नेपोलियन आपल्या खिडकीतून समोरच्या मल्होत्रांच्या खिडकितल्या 'प्रिन्सेस'कडे डोळ्यांत केवळ कुत्रीच आणू शकतील इतके कारुण्य आणुन बघत बसलेला मी पाहिला होता. काही वेळाने त्याच्या डोळ्यात ते अवघ्या अभाग्याचे अश्रू इतके दाटले, आणि त्याच्या जिभेची लांबी इतकी वाढली, की हा आता लवकरच "चौधवी का चाँद...." म्हणायला सुरवात करतो की काय असे मला वाटले. पण तो शास्त्रोक्त संगीतवाला कुत्रा असल्यामूळे जोगिया रागात "पियाको मिलन की आऽऽसा" म्हणाला असता. मी गेल्यावर म्हणालाही असेल. हिंदी सिनेमातले नायक गायक झाले, की त्यांचा मिनिट्भर आधी नेमका अस्सा चेहरा होतो. हा नेपोलियन म्हणे लेबले पाहून रेकॉर्ड ओळखतो.

"नेपोलियऽऽन बडे गुलामअली आण!"

म्हंटल्यावर टेबलावरच्या दोन तीन रेकॉर्डसमधून शिंच्याने नेमका गुलामअली दातात धरुन आणलाही होता. पण बाई आत गेलेल्या पाहून हळूच मी टेबलावरच्या उरलेल्या रेकॉर्डस पाहिल्या, त्याही गुलामअलीच्याच होत्या. ही जादू करुन दाखवण्यात त्यांनी मला फसवले, स्वत:ला फसवले की नेपोलियनला ते मला अध्यापही कळलं नाही. त्या नंतर नेपोलियन दिगंबरबुवाच्या तराण्याची हुबेहुब नक्कल करतो हे ऐकुन मला यत्किंचितही आश्चर्य वाटलं नाही. कारण दिगंबरबुवा आजपर्यंत, कित्येकवर्ष भुंकण्याचीच नक्कल करुन त्याला तराणा म्हणत आले आहेत.

कुत्र्यांसारखी वागणारी कुत्री ही मला माणसांहूनही आवडतात. कारण माणसांसारखी वागणारी माणसे भेटायला आयुष्य खर्ची पडते. समोरून गेलेल्या कुत्रीकडे पाहण्यासाठी मान न वळविता जाणारी कुत्रीं भलतीच शिष्ट वाटतात. नाकासमोर जाणारे कुत्रे हे तर कुत्रेच नव्हे. कुत्र्याने मागे राहत, पुढे पळत, बाजूच्या गटाराकडे हुंगत, वाटेतल्या झाडाभोवती प्रदक्षिणा घालीतच चालले पाहिजे. रात्रीच्या वेळी मुन्सिपाल्टीच्या दिव्याच्या प्रकाशात चारपाच कुत्रे एखाद्याच प्रेयसीभोवती रिंगण धरतात, ते कसे प्रामाणिक वाटते. कुत्र्यांनी श्वधर्म सोडायचे कारणच काय? पण हा धर्म त्यांना माणसे सोडायला लावतात. त्यांना साबण लावून आंघोळी काय घालतात, पावडरी काय लावतात, ब्रशाने त्यांचे दात साफ काय करतात ! काही उत्साही मालकिणी त्यांना लिपस्टिक लावून त्यांच्या डोळ्यांत सुरमा घालतात, असे मी ऐकले आहे.

कुत्री ज्या वातावरणात वाढतात त्याच्याशी एकरूप होतात. मांजरासारखी अलिप्त राहत नाहीत. शिवाजीमहाराजांच्या कुत्र्याने मालकाच्या चितेत उडी टाकली याप्चे एकमेव कारण तो काळच मुळी आत्मसमर्पण, निष्ठा ह्यांसारख्या बुरसटलेल्या इतिहासजमा गुणांचा होता. आजच्या काळातल्या कुत्र्याने त्या नेत्याची सद्दी संपलेली पाहून नवा घरोबा केला असता. बिचाऱ्या कुत्र्याला 'नेपोलियन' म्हणा, 'म्याकमिलन' म्हणा, की आणखी काही म्हणा, त्याचे सुखस्वप्न एकच. सभोवती हाडकांची रास आहे... आपण स्वस्थपणाने त्यांतलेच एखादे चघळतो आहो... समोरच्या गल्लीतून शेपूट उडवीत एक अंगा- पिंडाने भरलेली कुत्री येते आहे... मोसम सोहाना आहे... गल्लीतली इतर सर्व कुत्री मुन्सिपाल्टीवाल्यांनी गोणत्यात पकडून नेली आहेत... गल्लीत आता फक्त ती आणि मी... इतर कुणाचे भुंकणे नाही... गुरगुरणे नाही... काही नाही... काही नाही... असल्या सुखस्वप्नातच त्याला रंगू दिले पाहिजे.

- पाळीव प्राणी
हसवणूक
पु. ल. देशपांडे